PODSTAWY PRAWNE BADAŃ POLIGRAFICZNYCH W POLSCE

Dopuszczalność metody stosowania badania poligraficznego w procesie karnym wynika z jej uregulowań prawnych. W polskim kodeksie postępowania karnego (k.p.k.) badanie poligraficzne określa się jako stosowanie środków technicznych mających na celu kontrolę nieświadomych reakcji organizmu (art.171 §5 pkt 2. oraz §7, art.192a, art.193, art.199a)1. Pozwala się przeprowadzić badanie poligraficzne w ramach postępowania przygotowawczego jako metodę znalezienia dowodu lub eliminację podejrzanych. Artykuł 192a2 k.p.k. dopuszcza stosowanie środków technicznych mających na celu kontrolę nieświadomych reakcji organizmu tej osoby, w celu ograniczenia kręgu osób podejrzanych lub ustalenia wartości dowodowej ujawnionych śladów, wyłącznie za zgodą osoby badanej3. Z kolei artykuł 1934 k.p.k. stanowi ogólny przepis odnoszący się do biegłych, których powołuje się dla stwierdzenia okoliczności mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, a wymaga to wiadomości specjalnych. Za zgodą osoby badanej, biegły może zastosować środki techniczne mające na celu kontrolę nieświadomych reakcji organizmu tej osoby5. Natomiast art.199a k.p.k. jest uzupełnieniem regulacji zawartej w art.192a §2 i dotyczy stosowania środków technicznych mających na celu kontrolę nieświadomych reakcji organizmu osoby badanej, co możliwe jest wyłącznie za jej zgodą6. Na podstawie wskazanego przepisu wnioskuje się, że badanie poligraficzne może być prowadzone także w fazie in personam postępowania przygotowawczego, tj. wobec podejrzanego, a w postępowaniu sądowym wobec oskarżonego. Wynik badania poligraficznego pokazuje wyłącznie występowanie specyficznych (również: znaczących/istotnych) zmian reakcji fizjologicznych osoby badane, zarejestrowanych podczas udzielania odpowiedzi na pytania stanowiące przedmiot takiego badania. Zatem wynik badania poligraficznego nie stanowi dowodu sprawstwa, czy winy7. Zapis art. 171 k.p.k. §5 pkt 2 oraz § 78 określa, że badanie poligraficzne nie może być elementem przesłuchania osoby w postępowaniu karnym, lecz dowodem z opinii biegłego, który wykorzystuje ten środek techniczny po uprzednim wyrażeniu zgody na badanie poligraficzne przez osobę badaną i wyłącznie w celu wskazanym w omawianym artykule (w fazie in rem postępowania przygotowawczego). Zgoda na udział w badaniu poligraficznym jest warunkiem koniecznym do stosowania takiej metody. Odmowa podejrzanego lub oskarżonego w kwestii udziału w badaniu poligraficznym nie powinna prowadzić do wyciągania wniosków na niekorzyść takiej osoby. W większości krajów na świecie badania poligraficzne wykonywane są w ramach dochodzenia policyjnego jako czynności pozaprocesowe (tj. operacyjne)9. Łączy się to z funkcją jaką badania poligraficzne mają wypełniać, czyli dostarczanie informacji, które można wykorzystać w działaniach wykrywczych podejmowanych na kolejnych etapach postępowania. Dnia 1 lipca 2003 r. weszła w życie nowelizacja polskiej procedury karnej, dopuszczająca przeprowadzanie badań poligraficznych zasadniczo w celach eliminacyjnych, lecz niewykluczająca wykorzystania dowodowego. Możliwe jest zatem prowadzenie badań poligraficznych z udziałem osób bez względu na ich status w postępowaniu oraz etap prowadzonej sprawy karnej. Praktyka pokazuje, że wyniki wielu wykonanych badań poligraficznych spełniają rolę odciążającą dla osób bezpodstawnie podejrzewanych, bo właśnie ta grupa stanowi zdecydowaną większość wśród badanych na poligrafie10.

Informacje dodatkowe:

art.192a §1
W celu ograniczenia kręgu osób podejrzanych lub ustalenia wartości dowodowej ujawnionych śladów można pobrać odciski daktyloskopijne, wymaz ze śluzówki policzków, włosy, ślinę, próby pisma, zapach, wykonać fotografię osoby lub dokonać utrwalenia głosu. Po wykorzystaniu w sprawie, w której dokonano pobrania lub utrwalenia, pobrany lub utrwalony materiał zbędny dla postępowania należy niezwłocznie usunąć z akt i zniszczyć.

art. 192a §2
W wypadkach, o których mowa w §1, za zgodą osoby badanej biegły może również zastosować środki techniczne mające na celu kontrolę nieświadomych reakcji organizmu tej osoby.

art.193
§1.
Jeżeli stwierdzenie okoliczności mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy wymaga wiadomości specjalnych, zasięga się opinii biegłego albo biegłych.
§2.
W celu wydania opinii można też zwrócić się do instytucji naukowej lub specjalistycznej.
§2a.
Do instytucji naukowej lub specjalistycznej oraz do osób, które biorą udział w wydaniu opinii tej instytucji, stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące biegłych.
§3.
W wypadku powołania biegłych z zakresu różnych specjalności, o tym, czy mają oni przeprowadzić badania wspólnie i wydać jedną wspólną opinię, czy opinie odrębne, rozstrzyga organ procesowy powołujący biegłych.

art.199a
Stosowanie w czasie badania przez biegłego środków technicznych mających na celu kontrolę nieświadomych reakcji organizmu badanej osoby możliwe jest wyłącznie za jej zgodą.

art.171 §5 pkt 2
Niedopuszczalne jest:

  1. wpływanie na wypowiedzi osoby przesłuchiwanej za pomocą przymusu lub groźby bezprawnej;
  2. stosowanie hipnozy albo środków chemicznych lub technicznych wpływających na procesy psychiczne osoby przesłuchiwanej albo mających na celu kontrolę nieświadomych reakcji jej organizmu w związku z przesłuchaniem.

art.171 §7
Wyjaśnienia, zeznania oraz oświadczenia złożone w warunkach wyłączających swobodę wypowiedzi lub uzyskane wbrew zakazom wymienionym w § 5 nie mogą stanowić dowodu.

  1. Kodeks postępowania karnego, Ustawa z dnia 6 czerwca 1997r., Dz.U.2022.1375 tj. Akt obowiązujący.
  2. Art. 192a[Badania eliminacyjne; badania poligraficzne (wariografem)] Kodeks postępowania karnego, Dział V Dowody, Rozdział 21 – Świadkowie.
  3. Herbowski P., Stosowanie poligrafu na podstawie art. 192a §2 k.p.k., Prokuratura i Prawo 2012 nr 2, s. 65-79; także Widacki J., Sytuacja prawna badań poligraficznych po ostatniej nowelizacji kodeksu postępowania karnego, Problemy Kryminalistyki 2004, nr 243, s. 24 – 26.
  4. Art.193 [Opinia-przesłanki, rodzaje] Kodeks postępowania karnego, Dział V Dowody, Rozdział 22 - Biegli, tłumacze, specjaliści.
  5. Grzegorczyk T., Kodeks postępowania karnego, Zakamycze 2005, s.494.
  6. Art.199a [Zgoda badanego na przeprowadzenie badań poligraficznych (wariografem)] Kodeks postępowania karnego, Dział V Dowody, Rozdział 22 - Biegli, tłumacze, specjaliści. Przepisu art. 199 nie stosuje się.
  7. Herbowski P., Badania poligraficzne jako metoda weryfikacji wersji śledczych, CLKP, Warszawa 2011, s.102.
  8. Art. 171 §5 pkt 2 oraz §7 [Zasady przeprowadzania przesłuchania] Kodeks postępowania karnego, Dział V Dowody, Rozdział 19 – Przepisy ogólne.
  9. Herbowski P., Badania poligraficzne jako metoda weryfikacji wersji śledczych, CLKP, Warszawa 2011, s.102.
  10. Jaworski, R., Opinia z ekspertyzy poligraficznej jako dowód odciążający, Kolonia Limited, Wrocław 1999, 22
Powrót